كليد راز بزرگي است هر كلام نماز
چه با شكوه وعظيم است ازدحام نماز
نسيم بارش نوراست در كوير وجود
سحر به مسجد آدينه ها ، سلام نماز
طنين بانگ اذان آمد از مناره شهر
جهان خفته به پاخاست با قيام نماز
به سوي قبله ايثار، اين چه غوغايي است
حضور مردم مشتاق در نظام نماز
دوباره خطبه فرداي فتح مي خواند
پيمبرانه به محراب خون ، امام نماز
گريخت خيل شياطين، زاسم بسم الله»
حصار مظلمه درهم شكست ، نام نماز
بكن زچشمه الحمد» دشت جان سيراب
بخوان كه زخم نهان ، بخشد التيام نماز
نصر الله مرداني »(1)
نماز ، زيباترين جلوة پرستش خالق هستي است . نماز، گران بهاترين هديه به پيشگاه معبود ومحبوب است . نماز، وسيلة تقرب انسان مؤمن به خدا وند يكتا است .نماز ، پلّكان صعود به آسمان وعالم ملكوت است . نماز، منتهاي عروج وكمال انسان هاي موحّد ويكتا پرست است . نماز، ياد خدا ، ذكر خدا ، توكل بر خدا ، تشكر از خدا و كرنش در برابر خداست . نماز، نور چشم پيامبر خداست. نماز، زينت زندگي است. نماز ، يك نياز است ، نياز ارتباط انسان خاكي با مبدأ اعلا وعالم ملكوت . نماز، معراج مؤمن است. نماز، خورشيد زمين است . نماز دژ نفوذ ناپذير در برابر پليديها وزشتيهاست . نماز عامل باز دارنده از فحشا ومنكرات است . نماز ، موجب نزو ل رحمت وبركت ونعمت هاي الهي است . نماز ،كليد بهشت است . نماز باعث صفاي باطن وروشنايي روح وروان انسا ن هاي متعبداست .زندگي با نماز زيبا ودلپذير است. نماز زيبا ترين وقشنگ ترين حالت ارتباط بين خالق ومخلوق و عابد ومعبود است . واساس تمام عبادت ها وفرايض ديني نماز است اگر نماز در پشگاه خداوند قبول شود ساير عبادات نيز قبول مي شود واگرنماز قبول نشود ساير عبادت ها نيز قبول نمي گردد. نماز ، اولين عملي است كه در روز قيامت از انسان باز خواست مي شود . نماز آخرين توصيه وسفارش رسول خداست .نماز، بهترين پناگاه در هنگامه هاي اضطراب وپريشاني هاي رواني ودشواري هاي زندگي است . نماز ، آرامش بخش قلبها وروان هاي نا آرام است . نماز موجب توسعه رزق است. نماز، بزرگترين امانت الهي در نزد بندگان مؤمن خداوند است . و در يك كلا م نماز ، تمام هويت يك فرد مسلمان وشناسنامة يك انسان مؤمن وموحد است .
رسول گرامي اسلام(ص) مي فرمايد: نماز ستون دين است ودر آن ده خصلت است : زينت صورت ،نورانيت قلب ، آرامش بدن بعد از انجام دادن آن ، رفيق انسان در قبر ، نزول رحمت الهي ، روشني آسمان ، سنگيني ميزان اعمال نيك انسان درفرداي قيامت ، خشنودي پروردگار ، پاداش بهشت وحجاب جهنم، پس هر كس نماز را برپادارد دين خدا را بپاداشته است وهركس آن را ترك كند دين خدارا ترك گفته است . (2)
همانطوركه در كلام نوراني رسول مكرم اسلام (ص) آمده است ، نماز ستون دين است . وستون هرچه محكم تر باشد ساير اجزا ي بنا محكم تر واستوارتر خواهد بود پس ضرورت عقلي وشرعي اقتضا مي كند كه قبل از همه بايد به محكم سازي واستوار سازي ستون دين پر داخته شود ،وپرداختن به اين امر مهم را فرهنگ سازي نماز نام مي نهيم .
واز مجموع نهاد هاي اجتماعي ، سياسي ، فكري وفرهنگي، دو نهاد مقدس خانواده ومدرسه وظيفة سنگين تر واصلي تر را در فرهنگ سازي نماز به عهده خواهند داشت ونقش مهم واساسي را در ايجاد روحية ديني ومذهبي در نسل انسان مسلمان بازي خواهند نمود .
فرزندان مسلمان از ابتداي كه چشم به جهان مي گشايند تا زماني كه به سن مدرسه وسن تكليف مي رسند وتا هنگامي كه به عنوان انسان ها وشخصيت هاي بزرگ در جامعه عرض اندام مي كنند ، دراختيار خانواده ومدسه اند ، كودكان ودانش آموزان تمام قوه هاي ظاهري وباطني شان مانند زمين هاي خالي مستعد براي پاشيدن بذر است واولين بزر افشاناني كه روي اين زمين هاي خالي وبي نهايت مستعد بذر مي پاشند وتاهنگام برداشت محصول از آن مراقبت مي كنند والدين وآموز گاران وبه تعبير ديگر اوليا ومربيان هستند ؛ در اين جا ممكن است بذر خوب پاشيده شده ومحصول آن انسان هاي پاك وصالح وديندار وخدوم ومفيد بدست آيند وممكن است بذر نامطلوب وبد پاشيده شده ومحصول آن آدم هاي پست و نا لايق وبي دين وجنايتكار شوند . چه حكيمانه فرموده است آن امام الحكماءامام خميني (ره) : همة سعادت ها وهمة شقاوت ها انگيزه اش از مدرسه ها است وكليدش دست معلمين است » (3)
خانواده ها ومدارس براي اينكه ازكودكان ودانش آموزان يك جا معة مؤمن ، متدين .مترقي ، صالح بسازند بايد از همان ابتدا بذر ايمان به توحيد ويگانه پرستي وبذر عبوديت وبند گي واطاعت محض و خالصا نه از خالق كل هستي را در سراسر وجوددانش آموزان بپاشند ، وعشق به خدا ودين مبين اسلام وعشق به نماز كه زيبا ترين روح يكتا پرستي است بايستي در اعماق وجود دانش آموزان ونوجوانان ريشه دواند وفرهنگ نماز وفرايض ديني در مدارس ، ادارات ، مراكز آموزشي نهادينه شود ويادگيري قرآن وفرهنگ قر آني در مدارس رونق بيشتري داشته باشد ، همانطور كه قبلا اشاره شد : رسالت خانواده ها و مراکز آموزشي براي تعميق فرهنگ قرآني و ديني سنگين تر از ديگران است و مدارس وآموزشگاهها و خانواده ها بايد نسبت به اين فريضيه مهم توجه ويژه اي داشته باشند براي ايجاد عوامل گسترش فرهنگ نماز ورفع مواتع توسعه فرهنگ نماز وفرايض ديني عنايت خاصي مبذول شود .
راه هاي عملي گسترش فرهنگ نماز :
راه هاي عملي توسعه وگسترش فرهنگ نماز را در فضاي دو نهاد خانواده ومدرسه بطور خلاصه وتيتر وار بررسي مي كنم :
الف : راه هاي گسترش فرهنگ نماز در مدارس :
1- نماز خانه هاي مدارس بايد فضاي مناسب وپاك وتميز ودلنواز داشتته باشد تا دانش آموزان ميل ورغبت بيشتري در حضور در نماز خانه پيدا نمايند .
2- در مدارس همواره نماز جماعت اقامه شود وروحانيان زبده وخبره ومتبحر در مسائل ديني بخصوص نماز براي پيش نمازي وپاسخ گويي به مسائل ديني استخدام شود .
3- كادر آموزشي مدارس اعم از مديران ، معلمان، ناظمان ، خادمان وساير مسئولين مقيدا به نماز جماعتي كه در مدارس اقامه مي شود شركت نمايند . اين موضوع از اهميت فوق العاده بر خوردار است اگر معلمين ومربيان در مدرسه تمام واجبات ومستحبات وآداب واحكام وشرايط و اهميت وفضيلت نمازرا به دانش آموزان بيا موزند وآن هارا دعوت به انجام آموخته هاي شان بكنند وتأ كيد هم نمايند ولي وقت فرا رسيدن نماز خود به جماعت شركت نكنند و دانش آموزان از پنجره هاي نماز خانه ببينند كه مدير ومعلم وناظم در حياط مدرسه قدم مي زنند ويا در دفتر مشغول نوشيدن چاي هستند، اينجا تمام آنچه را كه در باره نماز به دانش آموزان از لحاظ نظري ياد داده اند بي تأ ثير وبي نتيجه خواهد شد . واثرات نا مطلوب بر روحيه دانش آموزان خواهد داشت .
4- نماز خانه ها به پوستر ها ، شعارها ، ومطالب مربوط به نماز تزيين شود .
5- برنامه هاي آموزشي ودرسي در مدارس بايد طور ي برنامه ريزي گردد كه تزاحم با نماز اول وقت نداشته باشد . در بارة ارزش وفضيلت نماز اول وقت در لسان آيات وروايات آنقدر تأ كيد وسفارش شده است كه حد واندازه ندارد ، انسان مؤمن وقتي بانگ اذان به گوشش مي رسد به هر كار مهمي كه مشغول با شد آن را رها نموده به نماز مي شتابد. امام العارفين مولا امير المؤمنين علي (ع) مي فرمايد : ليس عمل احب الي الله عزّ وجلّ من الصلاة فلا يشغلنكم عن او قاتها شيء من امور الدنيا » (4) هيچ عملي در نزد خداوند متعال دوست داشتني تر از نماز نيست . پس امور دنيايي شما را از اقامه نماز اول وقت باز ندارد .
در اين مورد ذكر خاطرة ياد گار امام از نماز اول وقت حضرت امام خميني (ره) مارا به عمق اهميت نماز اول وقت مي رساند :
مي فرمايد : روزي كه شاه فرار كرد ، تمام نمايند گان رسانه ها ي گروهي دنيا در نوفل لوشاتو » با حضرت امام برنامه مصاحبه داشتند . شايد 150 شبكه تلويزيوني در سراسر دنيا به طور مستقيم اين برنامه را پخش مي كردند ، زيرا يكي از بزرگترين رويداد هاي تاريخ انقلاب به وقوع پيوست . همه مي خواستند نظر امام را بدانند . ايشان چند دقيقه صحبت كردند ، بعد از من سؤال كردند ظهر شده است ؟ گفتم : همين الآن ظهر شد .امام گفتند : السلام عليكم ورحمة الله . در آن لحظه ايشان ، موضوع به آن اهميت را به خاطر اقامه نماز در اول وقت رها كردند ، در شرايطي كه رسانه هاي بيگانه براي ميليون ها بيننده خود درحال ارسال خبر ومصاحبه امام بودند ، امام اقامه نماز در اول وقت را بر ادامه مصاحبه ترجيح دادند .» (5)
از مأذنه چون كنند اعلام نماز برخيز به احترام پيغام نماز
نتوان به نماز گفت وقت كاراست با كار بگو كه هست هنگام نماز
؟»
6-اگر مانند زنگهاي تفريح ، زنگي به نام زنگ نماز در هنگام اذان در مدارس نواخته شود و سپس اذان گفته شود فكر مي كنم تأثيري خوبي در ياد آوري نماز وگسترش فرهنگ نماز خواهد داشت .
7- مسابقات كتابخواني ، نقاشي ، شعر، انشاء نويسي پيرامون نماز ومسائل واحكام وآداب واسرار واهميت وفضيلت آن در سطح دانش آموزان البته متناسب با مقطع درسي وسطح فكري شان برگزار شود وبه برترين ها جوايزي اهدا گردد .
8-در فرصت ها ومناست هاي مختلف ، كتاب هاي مربوط به نماز به دانش آموزان معرفي شود . كتاب هاي مربوط به موضوعات نماز بايد بطور خلاصه معرفي وليست ودر جاي مناسب مدرسه تابلوگردد .
9-در كتابخانه مدارس كتاب هاي مربوط به نماز تهيه وگرد آوري وانگيزه كتاب خواني در دانش آموزان خلق شود .
10- معلمين ، ومربيان در تبيين احكام ومسائل و آداب وشرايط واهميت نماز ، اهتمام وتوجه ويژه داشته باشند .
11- بر گزاري مراسم جشن تكليف براي آن عده از دانش آموزاني كه تازه بر سر سفره عبوديت وبندگي خداوند مي نشينند از سوي مدارس جدي گرفته شود .
12- در ايجاد روحيه ديني شاگردان مدارس پيمودن را هاي تشويقي مؤثر تر از هر برنامه ي ديگر است ، بنا بر اين در پرورش و تربيت ديني ومذهبي دانش آموزان ، هيچگاه از راه هاي ار عاب وتهديد وتنبيه واز شيوه هاي خشونت آميز وامر ونهي واجبار كه با روحية آزادي طلبي دانش آموزان منافات دارد ، استفاده نگردد .
13- يكي از روش هاي كه در توسعة فرهنگ نماز مؤثر است طرح واجراي اردو هاي نماز از سوي مدارس است ، مدراس همانطوري كه اردو هاي تفريحي وآموزشي وعلمي دارند ، اردوي نماز هم داشته با شند ودراين اردو دانش آموزان را به اماكن مقدس ومساجد كه خانه هاي خدا در زمين است ، گردش دهند ، ويا به ديدار جهره هاي مؤمن وعارف وشخصيت هاي بزرگ ومعروف ديني ومذهبي ببرند وخلاصه در اردوي نماز بايد برنامه هاي غني وپربار وشوق آفرين واحساس بر انگيز تهيه وتدارك ديده شود . فكر مي كنم اين يكي از بهترين وعميق ترين شيوه هاي تربيتي ديني وتشويق به عبادت وپرستش در دانش آموزان در راستاي گسترش فرهنگ نماز خواهد بود .
14- در مدراس بايستي يك بخش مشا وره رايگان به وجود آ يد تا در مورد بايد ها ونبايد ها وهنجار ها وناهنجاري هاي رفتاري دانش آموزان به خانواده ها واوليا ء مشاوره بدهند .
ب: شيوه هاي گسترش فرهنگ نماز وفرايض ديني در محيط خانواده :
در متون اسلامي تربيت كودك از جهات مختلف ، از وظايف جدي وحتمي پدر ومادر دانسته شده وآموزش وپر ورش را حق كودك بر والدين به حساب آورده است .
حضرت مولا امير المؤمنين علي (ع) مي فرمايد : من حق الولد علي الوالد ان يحسن ادبه »(6) از حقوق فرزند بر پدر اينست كه ادب اورا نيكو گرداند .
در آيين مقدس اسلام، تربيت كودك بخصوص تربيت وپرورش ديني اويكي از وظايف مسلم واصلي اولياء واز حقوق انكار نا پذير كودك بر اولياء شمرده شده است.
كودك وقتي درمحيط يك خانواده ، تربيت در ست شود ، از معيار هاي صحيح اخلاقي وتربيتي واعتقادي واز ملاك هاي تشخيص راه هاي درست از نادرست ، بر خوردار مي شود ، وچنين كودكي در برخورد با دوستا ن وهم بازي هايش كلاه سرش نمي رود وتربيت سالم او باعث مي گردد كه دعوت دوستانش را به كار هاي خلاف نپذيرد .
وهمين طور نظام آموزش وپرورش باتمام زير مجموعه هايش ، دانش آموزان را ازلحاظ تفكر وانديشه ديني ومذهبي وتربيت روحي وجسمي چنان تربيت مي كنند كه در برخورد با جريان هاي منحرف ونا هماهنگ موضع متناسب با شأن وشخصيت ديني شان مي گيرند وهر گز به انحراف كشيده نمي شوند .
در مورد راه هاي عملي توسعه وگسترش فرهنگ نماز در محيط خانواده به موارد ذيل اشاره مي كنم :
1- خانواده ها بايد در تربيت ديني ومذهبي فرزندان شان همواره راه ها وشيوه هاي تشويقي را بر گزينند، وپدر ومادر بايستي عشق وشور وشوق وحس حقيقت يابي فرزندان شان را افزايش دهند وشوق وانگيزة نماز خواندن وعبادت وبندگي در بچه هاي شان ايجاد نمايند . وبه جاي اينكه كودكان ونوجوانان وجوانان را با برخورد هاي آمرانه وخشونت آميز وادار به نماز خواندن وروزه گرفتن وانجام ساير فرايض ديني نمايند ، بايد كاري كنند كه شوق وانگيزة عبادت در آن ها پديد آيد وخودشان به طور خود خوانده واز روي عشق وايمان وميل ورغبت نماز بخوانند ودر برابر معبود كرنش نمايند وحلاوت وشيريني عبادت را به كام خود بچشند واحساس كنند.
2- تر بيت فرزندان به دوگونة گفتاري ورفتاري امكان مي پذيرد ، واولياء با يستي به تربيت عملي اهميت بيشتر بدهند . پدر ومادر در وضو گرفتن عجله نكنند ووضوي كامل پيش فرزندان بگيرند ، نماز را اول وقت اقامه كنند ، تا بانگ اذان بلند شد به هر كاري كه مشغول بودند آن را رها كرده به سراغ نماز بروند، نماز را با عجله وشتاب نخوانند ، براي خود در قسمتي از خانه مصلّي انتخاب كنند ، براي خود وفرزندان شان سجاده هاي مخصوص تهيه نمايند ، براي فرزندان شان عطر بخرند تا در هنگام نماز خودرا معطر كنند ، براي دختر خانم ها چادر سفيد تهيه نمايند ، در جا نمازهاي شان تسبيح براي ذكر گفتن داشته باشند ، تعقيبات نماز را هم به جا آورند ، سعي كنند نماز را در مسجد به جماعت اقامه نمايند ، وبچه هاي شان را عملا در حضور در مسجد تشويق كنند ، اگر حضور در مسجد امكان پذير نيست در خانه نماز جماعت برپا نمايند ، اگر در موقع نماز مهمان هم آ مد به سراغ نماز بروند . و
3- پدر ومادر بايد كودكان خود را در اماكن ومجالس ديني ومذهبي ببرند وآن هارا با روح نماز ودعا ونيايش آشنا نمايند البته سعي كنند بابرنامه هاي طولاني وخسته كننده آن هارا خسته واز عبادت دل زده نكنند .
4- كودكان در سنين قبل از بلوغ، از رفتار واعمال پدر ومادر وبزرگتر ها بخصوص در مورد نماز تقليد مي كنند ، مثل پدر ومادر سجاده پهن مي كنند ، مهر مي گذارند ، تسبيح بدست مي گيرند واگر دختر خانم كوچولوي باشد مثل مادرش چادر سفيد به سر مي اندازد واداي نماز خوان ها را در مي آورند وبه حساب خود شان نماز واقعي مي خوانند واگر ماه مبارك رمضان باشد روزة كله گنجشكي مي گيرند ويك وعده غذا نمي خورند وآب نمي آشامند ، ووالدين بايد كودكان شان را به خاطر اين تقليد ورفتار شان صميمانه تشويق نمايند وجايزه بدهند واين تشويق ها براي كودكان خاطرات شيريني مي شود كه اثراتش در نوجواني وجواني وبزرگ سالي ظاهر مي شود .
5- وقتي فرزند به سن تكليف مي رسد پدر ومادر بايد برايش جشن تكليف بر گزار نمايند، دوستانش واقوام وفاميل را در اين جشن دعوت كنند وسعي شود اين جشن مصادف با وقت يكي از نماز ها شود تا اين امكان بدست آيد كه اين نوجوان تازه به تكليف رسيده نماز را با مد عوين به جماعت اقامه كنند وبعد از نماز هدايايي را كه معمولا از قبيل سجاده ، مهر ، تسبيح ، چادر نماز ، عطر وكتاب هايي در مورد نماز است به وي اهدا كنند واين روز بزرگ را به او تبريك بگويند وبرايش آرزوي توفيق عبادت وبندگي خداوند نمايند واين روز را بي نهايت گرامي بدارند .
۶- پدر ومادر بايد با ايجاد سؤالاتي دربارة خدا ، انسان ، تكليف ، عبادت وساير مسائل ديني ومذهبي، ذهن كودكان را فعاّل نمايند تا خود جواب هايي را ولو به طور سطحي وابتدايي در ذهن شان جست وجو نموده به نتايجي دست يابند .
در مجلة پيام هاجر كه متأ سفانه نشاني دقيق آن يادم نيست . به مناسبت سالگرد رحلت مر حوم آيت الله طالقاني ، مصاحبه اي از عظم طالقاني به چاپ رسيده است . ايشان در آنجا به بيان گوشه اي از خاطراتش پرداخته واز جمله گفته است : در زمان شاه ، آن موقعي كه كودك بودم دورة ابتدايي را در مدسه علوي بدون مقنعه وروسري مي رفتم تا اينكه كم كم به سن تكليف رسيدم ، روزي پدرم به من گفت : اعظم بيا اتاقم كارت دارم با خود فكر كردم شايد خطايي ازمن سرزده كه پدر اينگونه احضارم نموده است . رفتم اتاق پدر ، پدرم روكرد به من وفرمود : اعظم دخترم تو الآن پابه سن تكليف گذاشته وشايستگي پيدا كرده اي كه سر سفرة دعوت ومهماني خداوند بنشيني . من تورا مجبور نمي كنم كه حتما حجاب داشته باشي امّا يكي دوتا سؤال ازتو مي كنم خودت برو فكر كن وقتي جوابش را پيدا كردي وبه نتيجه اي رسيدي آن را به من بگو . بعد فرمود : حال كه به درگاه خداوند راه يافته اي ومي خواهي سر سفرة عبوديت وبندگي خداوند بنشيني ، فكر كن با چه هيئت وبا چه وضعيت وباچه لباس وپوششي به مهماني خدا شركت كني تا خداوند از تو راضي باشد.
سؤال ديگر اينكه : تويك نسبتي با حضرت زهرا (س) داري ، فكر مي كني چه رفتار وكردار وچه نوع پوششي را برگزيني كه در شأن اين نسبت تو با حضرت زهرا (س) باشد وآ ن بي بي دو عالم از توراضي باشد. بعد مرا مرخص نمود .
اينجا يك انقلاب عجيبي در درونم ايجادشد ويك شب تاصبح روي بستر خوابم باخود فكر كردم و روز بعد خدمت پدررسيدم وگفتم بابا برايم چادر وسجاده تهيه كنيد . بعدا ديدم كه پدرم يك چادر نماز سفيد وسجاده ومهر وتسبيح ويك شيشه عطربرايم خريده است .
اين بود خاطرة دوران كودكي خانم اعظم طالقاني كه نقل به مضمون شد .
بايد خانواده ها واولياء شيوة تريتي بزرگاني چون مرحوم آيت الله طالقاني رادر پيش گيرند تا فرزندان صالح ومؤمن ونماز خوان تر بيت كنند .
۷- يكي از راه هاي فرهنگ سازي ديني اين است كه اولياء بايستي به برنامه هاي پرورشيّ كه از سوي مدارس براي فرزندان شان طرح واجرا مي شود فوق العاده اهميت واحترام قائل شوند . وهيچگاه بين برنامه هاي پرورشي وآموزشي مدرسه وشيوه هاي تربيتي خانواده ها واولياء تناقض وتضاد به وجود نيايد وبراي هماهنگي بيشتر در امر آموزش وپرورش وجهت تبادله افكار ونظرات واطلا عات پيرامون دانش آموزان ، ارتباط مستقيم ومستمر بين اولياء ومربيان وكادر آموزشي وپروشي مدارس وتعامل وهمكاري بين اين دو نهاد مقدس يك امر لازم وضروي مي نمايد .
پس خانواده ومدرسه دو كانون مقدس انسان سازي هستندكه شخصيت انسان ها از جهات مختلف بخصوص ازلحاظ ديني ومذهبي دراين دو نهاد مقدس شكل مي گيرد وخانواده ومدرسه از تمام نهاد هاي اجتماعي ديگر مسؤليت سنگين تر وخطير تررا درقبال تشكيل جامعه ديني به عهده دارند .
نويسنده : محمد علي برهاني
پا نوشت ها:
(1) سايت پايگاه حوزه hawzah.net
(2) انوار الهداية – ص 194
(3) جملة مذ كور از حضرت امام خميني (ره) كنار در ورودي مدرسه آ يت الله كاشاني – گلشهر- باخط درشت نوشته شده است .
(4) كافي – ج3- ص 264
(5) خاطرات يادگار امام - صص 166-167
(6) محجة البيضاء – ج2 – ص 233
نقش اولياء ومربيان در فرهنگ سازي نمازوفرايض ديني
,، ,نماز ,مي ,كه ,ها , ,دانش آموزان ,فرهنگ نماز ,اول وقت ,به نماز ,عبوديت وبندگي خداوند ,توسعه وگسترش فرهنگ ,عملي توسعه وگسترش
درباره این سایت